«Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας»- Ένα «Φίλημα» 155 ετών χωρίς επικυρωμένο συνθέτη

"Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας". "Δραματικόν ειδύλλιον", γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Έργο "ηλικίας" 125 ετών (γράφτηκε το 1891 από τον Δημήτριο Κορομηλά), με ...περί τις 20.000 παραστάσεις ανά την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, τη Μικρά Ασία. Έγινε θεατρικό έργο, έγινε θέατρο σκιών, υπήρξε η αγαπημένη επιλογή των μπουλουκιών μέχρι το 1950, κυκλοφόρησε στις αρχές του 20ού αιώνα με τη μορφή λαϊκού μυθιστορήματος, έγινε ταινία- η πρώτη ομιλούσα του ελληνικού κινηματογράφου στα 1931, στα 1950 η πρώτη έγχρωμη και το 1955 γυρίστηκε με τη μελαχρινή Κρουστάλλω, Αλίκη Βουγιουκλάκη.

   Αλλά -εν προκειμένω- εν αρχή δεν ην ο λόγος, αλλά το ...μέλος. 

   "Μια βοσκοπούλα αγάπησα/ μια ζηλεμένη κόρη/ και την αγάπησα πολύ/ μα ήμουν αλάλητο πουλί/ δέκα χρονών αγόρι...".

   Οι στίχοι έγιναν το έναυσμα για τη συγγραφή του έργου, η συγγραφή για την παράσταση κι αυτή για τη συγκίνηση δέκα και πλέον γενεών από τη "γέννησή" του.

   - Παλιό λαϊκό ελληνικό τραγούδι; Παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι; Ιταλική βουκολική καντάδα; Καντσονέτα; Σεφαραδίτικο τραγούδι;

   Όλα αρχίζουν στα 1851, όταν ο Γεώργιος Ζαλοκώστας από το τουρκοκρατούμενο -και μάλιστα από τον Αλή Πασά εκείνη την περίοδο- Συρράκο Ιωαννίνων (ο ποιητής του ..."Ο βοριάς που τ' αρνάκια παγώνει..." των σχολικών εγχειριδίων), ο σπουδαγμένος φιλολογία, ιταλική και ελληνική, στο Λιβόρνο της Ιταλίας των αρχών του 19ου αιώνα, ο συμμετέχων στην έξοδο του Μεσολογγίου αλλά και στον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Τούρκων, δημοσιεύει το -πιθανόν και ...αυτοβιογραφικό- ποίημα με τίτλο "Το Φίλημα" ("εγώ όμως δεν το λησμονώ ποτέ το φίλημά της", "δηλώνει" ο ακροτελεύτιος στίχος).

   Ο ποιητής πέθανε σε ηλικία 53 ετών στα 1858

   Σαράντα χρόνια αργότερα, στα 1891, ο εκδότης και θεατρικός συγγραφέας (καθιέρωσε το κωμειδύλλιο και το δραματικό ειδύλλιο ως θεατρικά είδη στην Ελλάδα) Δημήτριος Κορομηλάς (1850-1898) διαβάζει το ποίημα που γίνεται το έναυσμα για τη συγγραφή σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο (αλλά και μετά τη γλωσσική "εκπαίδευσή" του επί μήνες σε χωριά της Ρούμελης προκειμένου να κατανοήσει την προφορά και την αρμονία των δημοτικών τραγουδιών) του "Αγαπητικού της βοσκοπούλας".

   O "αγαπητικός" πρωτοπαραστάθηκε από το θίασο "Μένανδρο", στις 30 Δεκεμβρίου του 1891, στο θέατρο "Βέρδη" της Κωνσταντινούπολης και επαναλήφθηκε στις 31 Μαΐου της επόμενης χρονιάς στο θέατρο "Ομόνοια" της Αθήνας και την επόμενη μέρα στο θέατρο "Ολύμπια". Παίχτηκε στα 1894 στην Οδησσό, αργότερα τη Σόφια, τη Βάρνα, τη Σμύρνη...

   - "Μετά από περιοδεία του θιάσου στη Σμύρνη το 1895, Σμυρνιώτες Εβραίοι μεταφράζουν και ανεβάζουν το 1906 το έργο, ως El pastor enamorado, (ο ερωτευμένος βοσκός) μαζί με το τραγούδι". (Αλμπέρτος Ναρ, "Κειμένη επί ακτής θαλάσσης").

   - "Το τραγούδι της παράστασης υπήρξε τόσο δημοφιλές ώστε το όνομα του ποιητή και του συνθέτη ξεχάστηκαν και το άσμα θεωρήθηκε παλιό λαϊκό ελληνικό τραγούδι ή ως και πριν από λίγα χρόνια "αθηναϊκή καντάδα", σημείωνε στον πρόλογο του στο ρεσιτάλ σεφαραδίτικων λαϊκών τραγουδιών -για συναυλία που δόθηκε το Μάρτιο του 1992- ο καθηγητής Ξενοφών Κοκκόλης.

   - "Μια βοσκοπούλα αγάπησα" ή το "Φίλημα". Μουσικό Είδος: Έντεχνη/ Στιχουργός: Ζαλακώστας Γ., Τόπος: Αθήνα Γλώσσα: Ελληνική. Άλλα στοιχεία: Ελληνικοί χοροί και δημώδη τραγούδια. Άσμα δημοτικόν. Δι' άσμα και κλειδοκύμβαλον, βιολίον ή μανδολίνον" (Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη) .

   Έκτοτε το τραγούδι "έζησε" δεκάδες ερμηνείες, "μουσικές διασκευές", πήρε μορφές "τζαζ", τραγουδήθηκε ελληνικά (από τον Δημήτρη Ζάχο και το συγκρότημα "Δυνάμεις του Αιγαίου", τζαζ σύνολα, τους ηθοποιούς Ηλία Λογοθέτη και το Χρήστο Καλαβρούζο) αλλά και στα σεφαραδίτικα, τη γλώσσα των Εβραίων ισπανικής καταγωγής (από την Ισραηλινή ερμηνεύτρια Γιασμίν Λεβί και τον μουσικολόγο πατέρα της), συνοδεύτηκε με κλαρίνο, νταούλια, αλλά και μπουζούκι και σαξόφωνο...

   "Η Βοσκοπούλα δεν έχει επικυρωμένο συνθέτη. Όλα αυτά τα τραγούδια ανήκουν στη μουσική παράδοση του νότου. Έχουν κοινές χορδές αυτά τα κομμάτια της παγκόσμιας παράδοσης. Τα απολύτως global θέματα. Τον έρωτα και το θάνατο. Δονούνται ειδικές χορδές της ιστορίας των ανθρώπων στο άκουσμα τους, συν-κινούμαστε από τη μοναδικότητα αυτής της άυλης τέχνη, τόσο που μας ...μπερδεύει. Κρατάμε έτσι ένα χαρακτηριστικό και ...πιστεύουμε πως είναι "δικό" μας. Είναι κυτταρικές οι μνήμες της μουσικής. Από τη Φαϊρούζ, τη Γιασμίν Λεβί, ως τον Χρόνη Αηδονίδη και το Νίκο Κηπουργό, ακουμπάμε όλοι με το ίδιο συναίσθημα" λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο μουσικός και συνθέτης Θοδωρής Οικονόμου, που υπογράφει τη μουσική για τη φιλόδοξη (και ...πολυπολιτισμική καθώς θα δοθεί ναι μεν στα ελληνικά και σε δεκαπεντασύλλαβο αλλά το κείμενο θα μεταφράζεται -σε υπέρτιτλους- στα αγγλικά και τα ρωσικά) παράσταση του "Αγαπητικού" στο ΚΘΒΕ.

   "Ζητούμενό μου ήταν ο ήχος της παράστασης. Ήταν και η ανάγκη μου για συγκεκριμένο μεικτό ήχο. Χρησιμοποιώ δυτικά όργανα με ανατολικές χροιές. Αντί για κλαρίνο χρησιμοποιώ σοπράνο σαξόφωνο αλλά και λαούτα και κιθάρες και νταούλια. Η μουσική που προκύπτει ρέπει σε δημιουργική μουσική, που σέβεται όμως απόλυτα τα διαστήματα. Το κλαρίνο έχει 'πίσω' του -σοπράνο σαξόφωνο, το σαντούρι, αντί για λαούτο "συνοδεύεται" από δυο κιθάρες... Δεν θα μου άρεσε, αν δεν είχε συνδυαστεί με τον καθαρό ήχο της ελληνικής παράδοσης. Όλα καταλήγουν σ' ένα παραδοσιακό πανηγύρι" καταλήγει ο συνθέτης Θοδωρής Οικονόμου, που ...πέραν των σημαντικών σπουδών, της εμπειρίας στη σύνθεση και θεατρικής μουσικής, έχει κι αυτός τις δικές του "κυτταρικές μνήμες των ήχων". Αν και γεννημένος στην Αθήνα, κατάγεται από το ορεινό χωριό Καταφύγι της Κοζάνης.

   "Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας" παρουσιάζεται στο Βασιλικό Θέατρο του ΚΘΒΕ (είναι η δεύτερη φορά που το ΚΒΒΕ ανεβάζει το έργο μετά το 1974 σε σκηνοθεσία τότε του Κωστή Μιχαηλίδη και μουσική του Χρήστου Λεοντή), από αύριο, Παρασκευή 1 Ιουλίου ως και τις 9 Σεπτεμβρίου (από Τρίτη έως Παρασκευή στις 9 μ.μ).

   Τη σκηνοθεσία της παράστασης ανέλαβε ο Σταμάτης Φασουλής και στους εμβληματικούς ρόλους- "επικεφαλής" 35μελούς θιάσου ερμηνεύουν η Φιλαρέτη Κομνηνού και ο Ταξιάρχης Χάνος (ο οποίος και ερμηνεύει το "θρυλικό" τραγούδι της παράστασης).

   Β. Χαρισοπούλου

   Πηγή Φωτογραφιών: ΚΘΒΕ

   Σ.Σ. Σχετική εκπομπή για την ιστορία του τραγουδιού της παράστασης "Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας" και τις μουσικές και γλωσσικές "εκδοχές" του στα 155 χρόνια από τη δημοσίευση του ποιήματος "Το φίλημα" μεταδίδεται από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Αθηναϊκού-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων "Πρακτορείο 104,9 FM". το ερχόμενο Σάββατο στις 11 π.μ. ("Μικρές ιστορίες για μεγάλες μουσικές").